THLAN KHAWHAR

Tlai dar 4:30 a ni tawh a, ka lui kal hlawhchham chiang lutuk chu ka beidawng hle mai a. Chutia kut ruak ringawt a haw ai chuan kal lama ka tumbu hmuh kha ka khawrh chho mai ang ti in in lam pan zai ka rel ta a..Tumbu awmna chu kawngpui atanga feet 50 vel lekaawm ni mahse thang hmun pik tak paltlang a ngaih avangin kal a awl ai lo hle a .

Ka va thleng phei a,a kung chawp a kih tum a kan insiam rem lai chuan ka piah lawk hmun fai deuh lai ah chuan ka mit la tak mai ka hmu ta a, ka va enchiang a, thlan a lo ni reng mai a. Chu thlan chu kraws, thing phek a siam a ni a. Thlan cheina hnuhma pangpar ilo fahrana pawh hmuh tur awm loh avangin thlan hlui tawh tak a ni tiha hriat theih a, mahse a bul vel ang lo takin a thlan huamchhung chu a fai hliau thung a. Ka’n bih chiang a, thing phek ah chuan fiah lo takin ‘RAMDINA KUM- 25’ tih zawng a in ziak a. Engin nge min mawlh pawhka hre bik lo, ka thil tih tum ber pawh tita mai lo chuan chu thlan chu ka thlir ta reng a..Chumi zankhua chuan ka rilru ah chu thlan ringawt chu a awm ta reng mai a.

A tuk zingah chuan hma takah kan khaw pa rawn tlak leh thil hre awm deuh te chu zawh chian tumin ka thawk chhuak ta a. Mahse chutiang Ramdina leh a thlan chungchang hria reng reng an lo awm hauh lo a. Ka’n zawn deuh ngial pawhin beisei a bo tual tual mai a. A phur fal deuh hlekin “Ram kal pahin la zuk en ve tur a nih chu…” an ti duh lek chauh mai a, a beidawnthlak rih hle mai..

Dt.23.july.1999chawhma lam kha a ni a. Ka nawmsam loh deuh vangin hnathawk a chhuak peih lo in keimahin in ka nghak a. Chutih lai chuan kawngka chu a rawn in kik karh karh a, ka va hawn chuan putar pakhat, kum 70 mi awm vel, ka la hmuh ngai reng reng loh hi a lo ding a..“ E, ka pu lo leng rawh,enge i duh tak ??” kan tih chuan ngawi rengin a rawn lut a,tapchhak meilum lam chu a pan nghal a, a thut fel hnu pawh chuan engmah a la sawi ta chuang lo a. A thu khur hlak hlak mai a, thil vei lian tak nei ni awm ang mai hian a thaw leh halh thin a.

A khawsazia chu mak ka ti viau mai a, a bulah chuan ka va kal hnai a, ring deuh hlekin, “ Ka pu, enge i duh tak ??? “ ka'n ti leh a. Chutia ka'n tih tak ah chuan muang changing min rawn en a, “ Nangmah hi em ni Lalchhunga, Ramdinathlan hmuchhuak tu chu?? “ a rawn ti ta a..Beisei loh tak mai zawhna kan dawng thut chuan min ti hamhaih deuh a, chhan nachang pawh ka hre mai lo . Chutah ka harh chhuak thut a, “ Aw ka pu ni e,i mi hriat mi a ni maw? " ka ti a, ka phur ru khawp mai a. A ni chuan, “ Aw ni e, tirawh, a thlan ah chun min zuk hruai la, tichuan a chanchin zawng zawng ka hrilh vek dawn che nia ” a ti ta a..

Thlanmual lam pan chuan ngawi rengin kan inzui chhuak ta a. Ka rilru ah chuan zawhna tam tak awm mahse a ngawih reng avang chuan ngawih ka chuh ve ta ngawt a. Kan zuk thlen chuan thlan bulah chuan a thingthi hnawk a, awrawl chhuah meuh in a tap ta zawih zawih a.A tah pah chuan ngaihdam a dilmawlh mawlh bawk a. Ka hrilhhai hle mai a, han hnem ngaihna lah chu ka hre der lo lehnghal a.

Chutia rei tawk fang a tah hnu chuan min rawn en a, “Chhunga, min hrethiam dawn nia, ka rilru a tawt em mai a,mu leh mal pawh ka nei hlei thei lo a, mahse tunah chuan ka zia tawh e ” a ti a. Kei chuan “ A pawilo reng reng, inthlahrung duh reng reng suh” ka lo ti thung a. “ Helai rem deuh ah hian thut hmun remila, thil awmzia chu ka lo hrilh tawh ang che” a tih takah chuan thut hmun kan rem ta a. A tah chuan a ti thawl hawk tih a hriat theih a, a hmel pawh hmuh a nuam ta deuh a. Chutah a aw an thian kak kak a, tichuan a sawi tan ta a..( Heta tang hian ama sawi angin kan sawi rih ang - Chhunga).Ka hming chu Rodala a ni a.Saw in khaw thenawm lawk Sailung khua a awm thin saw kan ni. Hei, Ramdina hi kan khaw tlangval thin a ni a, A nu nen hmeithai in amah hi rilru leh taksa ah mi pangai a pha chiah lo a. Tlemin a ke hi a bai deuh a, a beng hriatna hi a tha lo bawk a, bengngawng tawp erawh chu a ni lo.

Tin,mi zakzum leh inkiltawh zet mai a ni a,chuvang chuan a naupan lai atang tawhin chhaih nawmnah leh hmuhsit a tawk ngun hle thin a..Rawlthar a rawn nih ve tan pawn tuman an kawm thaduh ta lo reng a. Dik tak chun mi anglo kha chu thianatan chuan an iai a ni ber ang chu . Lo lam hnathawhna ah pawh lawm tur a hmu zo ve ngai lo va, a nu nen an thawk tauh tauh thin. An taima bawk a Pathian zarah an nghei bik ngai lo chung in an nun khua erawh a har thin khawp mai..Tuman Ramdina ngaih zawng neih leh sawi kan hre ngai lo. Mahse Ramdinaa thinlungah pawh Pathianinhmangaihna a dah ve tlat a. A rilru luahtu lah chu kan khaw nula hmeltha leh to ber mai Laldawngi, kankhaw VCP fanu neih chhun a ni mauh mai a.

A ruk in hun rei tak amahin a hmangaihna chu tilang ngam lovin a pai tang tang a, Laldawngi chu a phu lo tih a in hria a,rim takngial pawh a ngam lo a ni..Laldawngi hi a to em avangin tu vak mahin ngaizawng ngam an awm mang lo a. Inleng erawh a nei ngah thei khawp a, lawm tur pawh a phang lo thin khawp mai. Tin, a ruk in kan khaw tlangval Lalruata nen an inngaizawng nghet em em a, an thian tlem a zawngin an hriatpui bawk a. Mahse Ramdina erawh chuan chung thil chu hre ve reng reng lo in Laldawngi chu a lo ralkhat ngaihzawn ve em em ringawt mai a ni..

Hmangaihn hi a mit a del a ni an tih ang deuh in Ramdina hmangaihna khura tlu lut chuan tlawm leh zah pawh dawn lovin Laldawngi tan palai tir chu a nubulah chuan a rawt ve ta ngawt a. Hlawhtlin pawh inbeisei ngam em em lovin palai chu an tir ve ta poh a. Kha tih lai hun kha chuan tunlai hun ang lo takin inngaizawng em em lo pawh a palai tirh kha mi tih loh dan pawh a nih bik lo a,thenkhat te phei chu inbe rem ta te pawh an awm nawk tho bawk a. Ramdina te thil tih pawh chu awm lo lutuk a ni bik lo.

Rin lawk ang ngeiin palai te pawh chu an va hlawhchham ta reng bawk a..Mahse Ramdina te palai tirh hlawhchham thu chuan khawtlang beng a thleng thuai a. Mi ang manglo a kan ngaih Ramdina’n Laldawngi hnenah ber kher lehnghal palai an tir chu an sawi zui a hlawh ta khawp a, thenkhat chuan an diriam lehzual sawt a, amah mai ni lo in an nufa chuan mi nuihzat an hlawhphah ta a ni. Ramdina tan ngat phei chuan men ngaihna awm reng reng lo khawp in kal na apiangah fiam leh diriam a hlawh ta mawlh mawlh a .Tin, mi kaatangin Laldawngi ngaihzawng neih thu chu a lo hre ve leh hnuhnawh a, a zak hle mai a, in lamah a tap tawm lehzual phah ta sawt nghe nghe a ni..Engtik zan chiah nge ka hre ta lo, 1965 kum tawp lam a ni tih erawh ka la hre thei. Zan rei tawhlam a nia.

Zan dang ang lo takin ka rilru ah chuan min kam tua awm tlat avangin mu thei lovin ka tal ka tal a, chutih lai tak chuan “ In a kang e…” tia au ri kan hre ta a. Rang takin au thawm lo chhuah na lamah chuan kan tlan khawm nghal a. Ka va thlen lai chuan Laldawngi te in chu a lo kang nasa mai a. Han thelh chi zia zang a ni tawh lo a. Laldawngi te chhungkua, amah leh a nu leh pa te chu chhan hman lohvin chumi zan chuan an kang hlum ta phiar mai a ni.Midang pawh an lo thleng khawm zel a,ruang tal hlawm tumin in kang chu thelh in kan buai a. Chutia kan buai mup mup lai chuan “ Ramdina hal a ni a, man tur” tih thawm a lo awm ta a. Kan han in zawt chiang a, Laldawngi te in a kan tirh deuh khan chak fahrana Laldawngi te in atanga Ramdina tap pur chung a an in lam pan a haw lai hmu an awm a lo ni a. Tichuan tlangval rual thahnem tawk takin Ramdina te in chu kan pan ta nghal a. An in chu vengmawng deuh a awm a ni a, dap in te tak te mai hi a nia..

Kan zuk thlen thlak chuan a lo reh thiap a, kan thin rim tlang bawk a, zahpah pawh kan nei duh tawh lo a, kawng ka chu kan pawt hawng thuai a, kan va hmuh hmasak ber chu Ramdina thuthleng ah a nu malchunga a lu nghat chunga a lo mu khur zawih zawih lai chu a ni . A upa deuh ber ka ni bawk a, a tawng hmasa ah ka tang a, “ Ramdin, lo tho teh “ ka va ti a, chutah a rawn tho chhuak a, a mit te chu a tah nasat vangin a bui luk mai a,tin, a hmai te chu a hal na lamah a in tikang ve ni ngei tur a ni, a durh puar pep pup hlawm a, hmuh pawh a hrehawm lek lek mai… ‘Ku Ro…’ a rawn ti tuau a, a hmel ah chuan azam hle tih a hriat a..Kei chuan ‘Kan VCP te in kha nangma hal em mi?’ ka'n ti vin thak a, chutah beisei loh lutuk in ‘Aw…ka hal a nih kha !’ a ti ta mai a. Ka thinrim ka insum hman lo chuan“ Engvangin ???” tih pah chuan ka va rek ta nghal a, midang pawh chuan an rawn khawih ve ta nghal a.

A nu chuan tap chungin min rawn thelh a, ‘ Khawngaih takin ngaidam rawh u ’ a ti lawmlawm a, mahse kan bengkhawn lo hle mai. Ramdina chu pawnah kan hnuk chhuak a, a remchan dan dan in kut kan thlak zui mawlh mawlh bawk a..Chutia kut kan thlak nasat lutuk chuan a tlin rei dawnlo tawp tih ka ngaihtuah a,ka khap dai ta deuh a. Tichuan a nghawngah hruiin kan hling a, mual lamahran kaih takin kan kai chho ta a ni. Mualah chuan Ramdina chu kan thlung a,nikhua a hre mang tawh loa, thisen pawh a hloh hnem tawhin a hmel pawh hmuh tlak a awm tawh meuh lo. Tin, a nu pawh chuan tap chungin min zui ve zel bawk a, kan khawngaihna a dil lawm lawm bawk a. Hetih hunlai hi zanlai a ni a, Laldawngi te in lam buaipui zui leh a ngaih avangin Ramdina chu ban ah kan thlung a kan kalsan ta rih a..Tunhma lamin kan khawtlangah khatiang ang thil rapthlak kha a la thlen ngai loh avangin mipui kan thin rim em em a.

Ramdina’n a phu loh pui Laldawngia neih theih loh vanga a thinrim tlawmngaiin an in a va hal ta mai nia kan ngaihna chuan kan rilru a tina inkan ngaidam thei ngang lo a ni. Kan chet dan chu a nunrawng hle mai, mahse Ramdina thil tih lakah chuan a la nep hle in kan hria a,a duh rum zual deuh phei chuan a nu nen chuan hal hlum ve nghal mai te an duh rum rum hial a..A tukah pawh nilengin Ramdina chu mualah chuan thlun a ni a. An en luih luih mai a, a then chuan an ankhum hlawih hlawih bawk a. Mi anglo mah nise a thil tih rapthlak tak avang chun khawngaih a hlawh lo hle mai. Khawtlang hruaitu te an in rawn khawm a,Ramdina chu police kut a pek mai tha in an hria a. Mahse chumi ringawt chuan mi tam tak rilru a ti damzo lo hle a..

A zan hnihna ah pawh Ramdina chu mualah kan la thlung a, a tuk maia Police hnena hlan tawh tur a ni a. Zing lam chuan Ramdina chu a lo awm ta hauh lo mai a. Rang takin kan in pun khawm a, kan phek zawn ta chiam mai a. Mahse kan hmu zo ta reng reng lo a. A nu pawh a hrilhhai khawp mai a. A tap vawng vawng reng mai a, engemaw ti zawng chuan a khaw ngaihthlak reuh khawp mai..Tin, rilru tibuai tur hrimin Laldawngi te in hal a nih zan atang khan Lalruata hmu reng reng kan ta lo a. Ramdina ringawt kan lo buaipui avang in kan lo ngaihsak hranpa vak lem lo bawk a. Mahse khami zan atang khan Lalruata pawh a lo bo ve daih a, an pahnih a kan zawn chiam pawhin kan hmu ta lo tawpmai. Kan khawtlangin a kan thil tawn teh hrep chu a ngaihna kan hrelo in hrilh hai thlak tak a ni ..

Thla thum vel a liam a, Pathianni tlai khat chu Lalruata kha pawr leh chau em em in khua ah chuan a rawn lut nawlh mai a. A hmel han en mai chuan a daih rei tawh dawn lo tih hi a lang reng a. A chanchinan han zawt a, engmah zep lovin a puang ta vek a, thudik tak kan hre ta chuah a ni..Kha mi zan khan Laruata, Laldawngi te in a leng chu Dar 10 velah a haw a, Laldawngi nen engemaw chungchang ah an inhnial vak a, inthen te hial an rawt ut ut hman a. Chuvang chuan rilru nuamlo takina haw a,in a thleng tep tawh tih in a rilru nuam thei thlawt lo chu a let leh ta ngawt a. Laldawngi te in kawt a va thlen chan thawm an ngaithla deuh a, inchhung ah chuan tawng thawm a la awm tlat mai a. Thawm dim takin bang awng kar atang chuan a vabih a, a beisei loh lutukin Ramdina leh Laldawngi te thu dun lai a va hmu ta a ni..

A thil hmuh chuan a thin a khei zawk mai a, a insum hman tawh lo, inchhungah chuan a va lut a, Laldawngi’n a rawn pan phei chu a lo beng let tawp mai a. Ramdina erawh khin tlak niin a hre lo va, pawnah a chhuahsan ta a. Mahse a hnung ah chuan Ramdina rawn tlanchhuak ve a, a rawn bawhzui ta mai a, tichuan tual char ah chuan an in chai zui ta a ni. Vanduaithlak tak maiin an thawm ah hian Laldawngi nu leh pa te chu an harh tlat lo. Laldawngilah chhuatah nikhaw hre lovin a let hlawm reng mai a,a tluk na lamah khan laltin thuthleng hniama an hun chu a vai tlu chu lo ni in, thil a pawi zo ta a ni..Rei fe an in buan leh tawp tawp hnu chuan in chu pawn lamah a rawn kang chhuak ta hluah mai a. Chutah a mi ang lo zawk Ramdina chu a chu a harh chhuak hmasa ah atang ta a, tal chhuh leh Laldawngi te in a tlan luh chu a rual ta a,mahse a tlai ta hret a ni,chhan hman rual an ni tawh lo.

Amah pawh a kang nual a, thi lo aruangin a rawn tlan chhuak leh thei hram a.Inchhung ah chuan na tuar teri hriat tur a awm a, mahse rei lo te ah a reh zui ta a..Chutah Ramdina chuan ‘Lalruat, tlan rawh,i thil tih hi mi in an hre tur a ni lo,i thil rawn hmuh kha i ngai sual a nih kha. Laldawngi hian nangmah lo chu hmangaih a nei lova, a nei ngai bawk lo ang. Enteh, i hriat angin Laldawngi hi ka hmangaih em em a, zantin khi lai an kawmchhak khiang buk hnuai atang khian leng ngam lovin an in hi ka thlir thin . Zaninah pawh khan in inthlah lai kha ka lo en reng che u a, i kal liam hnu khan lungchhhe deuh mai in a tap ta a.

Ka khawngaih lutuk zah pawh dawn zo lovin zuk hnem turin ka chhuk ve ta ringawt a nih kha. Ka bulah pawh a hmangaih thu che a sawi a sin, i hmingchhiat hi Laldawngi duhzawng a ni lo vang. Chuvangin tlan thuai rawh, midang an lo thlen tam hma hian…’ a ti ta a. Lalruata chuan angaihna a hre lo hle mai a, chutah a harh chhuak thut a, hmanhmawh deuh maiin a insaseng ta thuai a.Tichuan ramhnuaiah lamah a tlan bo ta ringawt a ni. Kan hriat angin Ramdina pawh mangangtakin an in lam a pan a, a nu malchung a zuk bel ta ringawt a nih kha….Ramdina bo tak daih khan an thlunna atanga tal chhuakin Lalruata chu a lo zuk zawng a lo ni a, heti lai hmunah hian an lo zukin hmu a, mahse Ramdina hliam tawrh chu a nat em avangin an inhmuh hnu rei lo te ah a thi zui ta mai a ni.

Lalruata chuan a dawm hlum nghe nghe a, tichuan a ruka inkhua ah hian lutin a thlan siamna atana pawimawh te la khawmin thlanmual ramah pawh phum ngam lovin a dam laia a rian ang bawkin a hnukchahna hmunah ngei chuana ruang baihvai tak chu a zal ta a ni. A thih hma in nasa takin Lalruata chu kan khua a haw leh tur in a ngen a, mahse Lalruata chuan a ngam lawk lo a, anmahni zawng tute pawh a biruksan zawk nghe nghe a. Mahse ramhnuaia tluk hlum ve ngawt ai chuan tiin a rawn haw ta hram a ni..Lalruata’n thil awmzia a’n sawi tak ah chuan kan thinrimna leh hrehawm tihna chu nasa tak a ni. Lalruata lah chu reilo te ah a boral ve ta mai bawk si a.

Kan hmuhsit em em, mi anglo ang a kan ngaih Ramdina tuarna rapthlakzia leh mi dang tuar ai a tuara, a nunna a hlanna chuan min hnehin min tina hle bawk a. A hmangaih em em Laldawngi chu a chang thei dawn lo tih hre mahse Laldawngi’n a hmangaih em avangin Lalruata chu huat a hnekin a nunna a la chhanhimsak ta zawk a nih chu...Pu Rodala thusawi chhung zawng chuan ka rilru chu a pik mup mup mai a. Ramdina thlan chu ka’n en leh thin a, ka mittui ka dang zo lova. Chu tlangval tawrhna chu a na ka tih pui takzet a ni.

Thenkhat chuan atthlak takin a hmangaih loh tawp tur hmangaihin atthalk takin a thi pawh an ti mai thei e, mahse chung zawng zawng thlen tir tu hmangaihna chu a mawi em em si a ni.. Pu Rodala chu a ding a, kei pawh ka tho ve nghal a. “ Ramdin mangtha aw, ka rawn kal ve tep tawh a ni a ” a ti a, a khur hlak hlaka..Tichuan chu thlan khawhar tak mai, mi ropui Ramdina zalna hmun chu chu mittui nen kan kalsan ta a..