(Women’s Ministry of Mizo Seventh-Day Adventist Church)
Thlai thenkhatte hi damdawi atana tangkai tak tak an awm a. Damdawi tamtak hi an lo chhuahna bul han chhui chuan nitina kan thil ei thin atanga a
n siam hi tamtak an awm a ni. Entir nan Penicillin damdawi hi chhang hmuar (bread mold) atanga siam a ni. Tin, Vitamin C pawh hi hmuchhuah anih hmain hmanlai lawng sipaiten Vitamin C tlakchhamna natna scurvy antih hi an vei thin a, serthlum leh serthur (lemon) an ei hian an dam thin a ni.
Kan thupuiah lut ila. Zunthlum hi natna khirh tak a ni tih chu mitinin kan hai lovang. A hlauhawmna em em pakhat chu, tihkhawtlai leh ven theih anih laiin a vei hmun thuma thena hmun khat hian an vei tih an inhrelo a ni. Zunthlum vei tamtak hian an vei a ni tih an inhriatchhuah hian zunthlum leh a kaihhnawih, natna hlauhawm leh khirh tak takte, mitdelna, kal chhiatna (kidney failure) lungphu chawl, zeng leh ke pan dam theilo, tanbun ngai (amputation) te hi a engemaw ber hi a lo in tan nual tawh thin a ni. He natna, mi tamtak hmelma lian tak hi i hmachhawn ve reng a ni thei e. Pathian ring chung leh tunlai damdawi chhuak thar tha tak tak leh ei leh in chungchanga fimkhur taka inenkawlin i hneh ngei ang. Galili leh Judai ram dung leh vang hrut chhuaka natna tinreng tidama, mitthi te hial pawh kaitho theitu, Isua Krista chuan damna min pe thei tih hi ring tlat ila. Bible thu chuan Luka 1:37ah chuan, “Pathian thu chhuak reng reng thiltih theih lovin a awm lovang,” a ti a. Lalpa’n kan hriselna atan min duhsak zia chu hmangaih Johanan a rawn tarlang a. 3 Johana 2naah chuan, “Duh tak, I thlarau chuan malsawmna I hmuh leh I dam theih nan ka tawngtai thin a ni,” a ti. Ava ropui em! Lalpa chu fakin awm rawh se. Lalpa chuan a thil siam te mamawh leh an hriselna tur chu a duhsakin a hria a, A thilsiam tamtakah hian damdawi atana tha tak tak a dah a ni. Chung thenkhatte chu han tarlang ila:
Zunthlum Tan Changkha (bitter melon):
Kum tamtak kal tawh atang khan ram thenkhat hian changkha hi zunthlum damdawiah an lo hmang thin tawh a ni. Heta zunthlum kan han tih hian puitlin hnua vei (adult onset diabetes) kan tihna a ni. Scientific Research an tihnaah chuan changkhaah hian zunthlum damdawi atana an hman ber, insulin hnathawh ang deuha thawk thei an awm tih an hmu a. Chungte chu, charantin antih leh Insulin-like peptides te an ni. Kum 1981 vel a an enchhinnaah chuan changkha leh a taka tang hian polypeptides-p insulin ang deuha thawk thei hi a awm tih an hmu. Hei hian thisena thlum glucose hi a tihniam thei tih hmuh chhuah nghal a ni bawk. Tin, a chunga kan han sawi, changkhaa thil awm a khakna ber charantin an tih hi zunthlum atan thil tangkai tak bawk a ni. Enchhinaah chuan changkha phoro hnua rawtdip hi nitin thirfiante hnih (2 teaspoon) an ei tir thin a. An zinga za zela 54 (54%) chuan an thisena thlum (blood glucose) ti hniam tih an hmu a ni. Changkha tui sawra nitina tlem tlem in tepawhin an that pui tih an sawi bawk.
Phillipine ramah chuan changkha hi ampalayaan ti a, zunthlum damdawiah an hmang nasa hle. Changkha rah no deuh leh a hnah no hi an chhum pawlha, a tui an in thin. Changkha phoro te hi thingpui anga in theihin an siam a, heng hian nasa takin zunthlum vei ten an that phah a ni. Tin, an zunthlum vei vanga an damdawi ei thin kha a tlem theih phah bawk a ni.
Changkha chungchangah hian zunthlum tan a tangkai bakah hian tangkaina dang a ngah hle a. Chaw tha (nutrient) tangkai tak takin a hausa em em a. Vitamin A, C, B leh minerals tangkai tak tak, calcium, potassium te a ngah a. Zunthlum vei tamtak hian Vitamin C hi an tlachham duh khawp mai. An thisena thil thlum chikhat sorbitol an tih hi a sang duh hle bik bawk. Sorbitol hi taksaa a tam chuan hriatna thazam leh mit leh kal te a khawih khawlo thei a. Zunthlum leh a kaihhnawih kal chhiatna leh mitdelna awm thei te he sorbitol level taksaa a lo sang rei tawh vang tepawh hi a ni thei ang tih a rinawm. Vitamin C hian sorbitol level lo sang tur kha engemaw chenah a veng thei a ni. (Zunthlum vei tan chuan daktawrte rawna Vitamin C ei hi a sual tam lo hle ang.) Changkha hian Vitamin C angah avang hian a tangkai a ni. Fiber a ngah bawk. Heng bakah hian thisen sang, kal leh thin chaklo leh cholesterol tihhniam nan leh ek thattheihloh (constipation) tan hian a tangkai hle bawk tih hmuh a ni.
Zunthlum Tan Bawrhsaiabe (okra):
Bawrhsaiabe hi zunthlum tana a tangkaina pawimawh tak ni a an sawi chu fiber class sang tak, soluble leh insoluble fiber an tih hi a ngah em vang a ni. (Fiber tangkai dan chu kan han sawi fo tawh thin a.) Fiber hian kan thil ei a thlum awm hi kan taksa a fan zawih tir a. Ti chuan kan taksaa insulin awm khan kan thlum ei te kha awlsam zawkin a lo sawngbawl (handle) thei ta thin a ni. Zunthlum tana fiber tangkaina chungchanga VA Medical Center in Dallas hmuna Professor pakhat, Dr. Chandalia chuan zunthlum hlir mi 14 enchhinna a nei a. An zinga zahve te chu nitin 24gm fiber a eitir thin a. A zah ve dangte chu nitin 50gm fiber a pe ve thung a. Nitina 50gm fiber ei thin te kha an thisena thlum (blood sugar) kha nasa takin a hniam phah tih a hmu a ni. Okra bakah thlai reng rengah hian fiber a tam avangin zunthlum vei chuan thlai ei uar hi a tangkai hle a ni.
Zunthlum Tan Avocado (butter thei):
Avocado hi thau ngah tak a ni. Amaha thau awm, monounsaturated fat an tih hi thau tha chi a ni a. Hei hian cholesterol a tihhniam theih bakah thisena thlum (blood sugar) a tihniam thei tih hmuh a ni. New England Journal of Medicine, September 1988 a chhuakah chuan chawlhkar 4 chhungin zunthlum vei (puitlin hnua vei) thenkhatte chu avocado a thau awm ang chi monounsaturated fat hi zunthlum vei dangte aiin an pe tam deuh bika. Kar lina tawpah chuan, thau ei tam zawkte kha an thisena thlum kha tha zawk fe a control a lo ni tih an hmu. Zuntlum atana avocado tangkaina dang leh chu a chunga kan han sawi tak ang khian fiber a ngah em em avang a ni.
Zunthlum Atan Purun Var (Garlic) Tangkaina
Purun var hi zunthlum tihdam nan lo hmang tawh thin tepawh hi an awm a ni. Mi thiamte enchhinnaah chuan purun varah hian zunthlum damdawia an hman thin orinase an tih hi a awm a. Hei hian thisena thlum tam lutuk tur kha a lo veng thei tih hmuh a ni. Purun varah hian hormone chikhat a awm a. He hormone hian kan taksaa insulin siamtu, pancreas an tih hi insulin a siam tam tir thei an ti a ni. Tin, purun var hian fiber a ngah avang hian zunthlum atana a tangkaina pakhat chu a ni an ti bawk.
Zunthlum vei thenkhat ten purun vara hlawhtling taka an inenkawl dan han tarlang ila:-
Nu pakhat chu a daktawrin a thisena thlum (blood sugar) a san thu leh damdawia enkawl angaih thuai thu a hrilh a. He nu hian purun var hian thisena thlum a tihhniam theih thu hi a lo chhiar tawh thin a. Tichuan, nitinin purun var zung nga (five cloves) hi a ei ta ziah a. Hun rei vak lovah chuan a thisena thlum awm chu a lo pangngai (normal) ta hmiah mai a ni. Damdawia enkawl ngai lovin a awm hlen ta a ni.
Pa pakhat chu kum 60 mi anihin a zunthlum kha a lo nasa tawh khawp mai a. A daktawrte chuan chutiang reng anih chuan a dam rei tawh loh tur thu te an hrilh a. Tichuan, nitin purun var leh hnah hela ei chi, parsley an tih hi a inpawlhin a ei ta ziah a. (Parsley hi purun var rim that tura a tangkai avangin a ei pawlh a nih a rinawm) Kum 90 anih thlengin hrisel takin a dam a ni.
Pathian chuan hrisel taka kan awm a duh a. Taksa hriselna mai ni lovin rilru leh thlarau lam hriselna kan neih a duh a ni. Mihring a siam tantirh laia an eitura a lo ruat, Genesis 1:29naa chuang thlai leh theirahte hi tunlai mithiamte hian hriselna leh damdawi atana tangkai tak tak annih zia an hmu chhuak zel a. Siamtu Pathian, kan taksa mamawh tinreng hria leh kan samzai zat lama hria chuan, a thilsiam te hrisel taka an awm theih nan a lo ruat, Eden huan chaw ei uar ila. Zunthlum leh a kaihnawih natna khirh pui pui laka kan inven theihna tura Pathian thilsiamte hi a ropuizia leh a thukzia hi i hre nawn fo ang u. Lalpa chu fakin awm rawh se.
6 Comments
A bengvar thlak thin khawp mai
ReplyDeleteI blogah coment box i dah velo a coment theihloh
DeleteA bengvar thlakin a thra hlemai. Thrahnem ngai takin ka'n lo ei ang e...
ReplyDeleteA lawmawm lutuk e
DeleteA tha in a bengvar thlak hle mai.
ReplyDeleteIti lawmawm e
DeleteI ngaihdan han thawh ve teh le!