RANNUNG SEH NATNA (SCRUB TYPHUS) CHUNGCHANG

RANNUNG SEH NATNA (SCRUB TYPHUS) CHUNGCHANG

Tun laiin Mizoramah rannung seh natna kan tih mai, Scrub typhus natna a leng nasa hle mai a, hemi kawnga mipuiten kan hriattur leh kan zawm tur ang te tlem azawng han thailan ve tha in kan hria a ni. Nunna hlutak chan palh a hlauhawm avangin he natna vei ni a inringhlel te chuan arang thei ang bera, Doctorte rawn vat hi a finthlakin a him ber a ni.                                                         


Rannung seh natna kan tih mai, Scrub typhus hi "Orientia tsutsugamushi" natna hrik in mihringa natna a thlen hi ani. Tsutsuga awmzia chu "hlauhawm" tihna a ni a, mushi tih chu "Tuhrik" (mites) tihna a ni a, Tuhrik te hian heng natna hrik hi an kengkual a, mihringah an kai thin a ni. Tuhrik hi chi hrang tam tak a awm a, thenkhat phei chu te tak te, mit lawnga hmuh mai hleih theih loh te an nih laiin a then chu a lian deuh te an awm ve bawk.


Scrub typhus hi kum 1899 khan Japan ramah chiang taka hriatchhuah hmasak ber a ni a. A hming Scrub typhus tih hi he natna lo awm tan duhna hmuna hnim hming Shrub (hnim lianlo) atanga phuah a ni nghe nghe. He natna hi kum tin mi maktaduaih khat velin an vei thin a, a veite hi enkawlna mumal pek an nih loh chuan za a sawmthum velin an thihpui. He natna hi Tuhrik Scrub typhus natna hrik pai in mi a seh atanga ni 10-12 chhungin a langchhuak thin. 


RANNUNG SEH NATNA (SCRUB TYPHUS)  THEHDARH DAN

Scrub typhus natna hrikte hian inthlahpun nan leh thanlen nan (reservoir), sazu lam chiho (rodents) te hi an hmang a, heng sazute atang hian tuhrik in natna hrik chu lachhawngin mihringah an thehdarh ta thin ani. Tuhrikte (senbeleng) hi an te hle a, chi (species) tam tak phei chu mit lawng in an hmuh theih loh a ni. India rama he natna thehdarhtu tuhrik (vector) chu Leptotrombidium deliense ani a, Japan leh khawchhak lam ramah te chuan Leptotrombidium akamushi in a thehdarh thung a ni. Tuhrik sehna ah khan hmuamhma (eschar) pankhir alo awm thin a, he natna hmuhchuah nan a tangkai hle a mahse hei hi 40-50% ah chauh a awm thin a ni. Mite (Tuhrikte) hian an damchhung hian pianhmang leh nihphung danglamna (life cycle) chhawng li an kal tlang thin a, chungte chu, Egg, Larva, Nymph leh Adult te an ni. Larva an nihlai chauh hian he natna hi an thehdarh thei a ni.


RANNUNG SEH NATNA  AWMNA HMUN TE

Khawvel hmun thenkhat ah chuan he Scrub typhus natna hi engtiklai pawhin a awm reng a, heng hmunte hi “Tsutsugamushi Triangle” an vuah a, Scrub typhus natna lanchhuahna leh awmduhna  hmunte chu:-

Mites (Tuhrik) awmduhna hmun, rambua leh dai hnim hmunte.

He natna hi hmunbik huamzau vaklo ah a thleng  thin.

He natna doletna neilo an tamna hmun ah.

Hun kaltawh a rannungseh tawk ngailote ah a thleng  duh bik bawk.


RANNUNG SEH NATNA   A MIZORAM DINHMUN

Mizoramah hian engtik lai atangin nge he natna hi alo awm tan hriat ni chiah lo mahse Mautam hun lai atang khan he natna hi a hluar vak a ni tih erawh chu a hriat theih thung. Health Department hnuai a IDSP te chuan kum 2012 atang khan District  hospital-te leh private hospital thenkhat atangin he natna data hi a lakhawm tan a, mi 1000 chuangin an vei tawh a, mi 34 in an thihpui tawh anga chhinchhiah a ni. Private clinics leh private hospital thenkhat te atanga data hi lakkhawm theih anih loh avangin a vei zat leh thi zat hi hei ai a tam viau tura ngaih a ni bawk ani. Malaria tih loh ah chuan rannung atanga kai natna (vector borne diseases) zingah Mizorama buaipuiawm ber a ni hial.


RANNUNG SEH NATNA  (SCRUB TYPHUS) NATNA LANCHHUAH DAN

Tuhrik seh hi ana lem lova, thak ang in a rawn lang chhuak a, vun nemlai zakhnuai ah te, kapkarah te, dulah te leh nghawng ah te a seh duh bik a ni.

Tlun/ khurh leh khawsik,

Nasa taka luna,

Mit vel sen rem rum,

Thal thoh leh

Hnungzang vela thak bawl angte in he natna hi a rawn lang chhuak thin a ni.

Achang chuan ti hrawl leh pumnate pawh a thlen bawk a,

A nasat phei chuan thisenzam chat te leh thisenzam block te a thlen thei a,

Pneumonia leh thawkna lama harsatna te pawh a thlen thei bawk a ni.


Scrub Typhus  natna hi thisen ekzam atangin a hmuh chhuah theih a, Mizoramah hian, Rapid Diagnostic Kits(ICT) te hi he natna hriat chhuah nana an hman ber a ni a, WHO leh Health Ministry lam chuan ELISA hmanga test hi an recommend thung ani.


SCRUB TYPHUS NATNA ENKAWL DAN

Scrub typhus natna hi Antibiotic damdawi hmanga enkawl a ni a, damdawi an hman lar tak chu Doxycycline a ni a, Chloramphenicol pawh an hmang bawk a ni a, Rifampicin nen an pekpawlh thin bawk. Naupang leh Nu naupailai ah chuan Azithromycin emaw Chloramphenicol emaw pektur a ni. He natna hi a invenna (vaccine) ala awm hrih lo. Heng damdawi kan han tarlan tak te hi mahni thu a lo ei ve mai hi a him lova, Doctorte rawn phawt hi a tha ber leh him ber a ni.


SCRUB  TYPHUS NATNA LAKA INVEN DAN

>> He natna awm thinna leh a thehdarhtu tuhrik leh saphihrik awmduhna hmun ah te chuan thawmhnaw hak uluk a ngai em em a, thawmhnaw taksa khuh tam thei ang ber hak tur a ni.

>> Rannung duhloh (insect repellant) damdawi, Odomos, Permethrin, Dibutylphtalate-te leh adang te thawmhnaw ah leh taksa lang lai ah te ram chhuah dawnin in chulh tur a ni a,

>> Hnim ah te leh phul ah te engmah phahlo in thut mai mai loh tur a ni.

>> In leh a vel fai taka vawn reng hian nasa takin min veng thei bawk a ni.

>> Rannung thahna hlo(Insecticides) kah a tangkai hle bawk.


A CONTROL DAN

Heng  a hnuai a thil pathumte hi he natna control nan hian an pawimawh hle a ni.

Rapid case identification

A rang thei ang  ber leh a hma thei ang ber a he natna hi damdawi lam thiam ten an hriat chhuah hi a pawimawh em em a ni.


Public  education

Mipuite hnena he natna chung chang leh a kaichhawn dan te a tam thei ang ber zirtir a hrilhfiah a pawimawh hle a ni.


Rodent control and habitat modification

Sazu lamchi (rodent) te hi he natna hrikte tana than puitlinna hmun (reservoir) an nih avangin sazu te control hi a pawimawh hle a ni. Kan chenna hmun te, sazu te tana khawsak rem chang lo tura siam hian scrub typhus natna lakah nasa tak in min veng thei.


Excerpt :

Lalfakzuala Pautu

Public health entomologist, IDSP, DHS

Post a Comment

0 Comments