KAN INTODELH A HUN : KAN TAIMAK A NGAI

Illinois University research paper pakhat ka chhiar a, 1994 atanga 2011 inkara America rama Chinese pemlutte dinhmun an zir chian naah chuan:

Chinese te hi USA-a an pem luh tirh chuan thiamna inang rau rauah pawh American ho aiin an sum lak luh a tlem zawk a.

Mahse tunah chuan Chinese pem lutte hian American ho aiin 4% vel laiin sum an la lut hnem tawh zawk. Chinese pem lut te hian rang takin US-ah economic assimilation an thlen an ti.

Mizo zingah pa hausa tia chhal ngam tur an awm nual tawh. An neih zat hre kilh kelh lo mah ila. An hausak zia chu mitdelte hriat phak khawp hial a ni. Kan mihausa hmasa mual liam ta te kha an hun lai chuan an thawkrim em em vek a. Mi taima rum rut kan tih ang chi hi an ni deuh fur.

Tunah hian kan mi hausa hmasa fate leh tute dinhmun han en chuan zawhna tam tak rilruah a lo awm nghal zut zut mai. Thenkhat chu an pute hun laia hausa em em, an pate hun laia chhungkaw awm thei tak takte kha an ni a, tunah chuan an chin hriat zui tur pawh awm loin an zuih ral nual tawh. Eng vang nge? Engati nge? A chhanna awlsam tak chu an pute, an pate anga an taimak tawk loh vang tih hi a ni.

Vai ho chu an pu ten cheng nuai 100 an lo nei a nih chuan, an hun a thlen chuan nuai 200/300 ah an chantir thei tlat zel. Chutiang chuan an tipung a, an hausak belh zel thin hi a lo ni.

Keini chu kan pate an hausak a, kan pu ten sum tam tak min hnutchhiah chung pawhin kan tlak ral zel a. Tihpun chu sawi loh a chi tur nen lam kan ei ral zel a. Nuam takin kan khawsaa, hna thawh kan tum tawh lo.

Thawk loa ei tur awmchhung chu kan tlan char char mai a ni. Awmawl leh ei tui thei deuh chu kan ngaisang a. Thenkhat chu ruihhlo bawihah an tan phah hial a. A awmsa tihpun tum loa han ei luih luih takah chuan thang khat lian pawh a liam hmain kan ei zo leh mai thin a ni.

Khawtlang leh kohhrana inhmangte hi kan fak a, mi tha leh fel tehna dik lo thei loah kan ngai hial a, mahse a chhungkua a chawm zo em? A hnaah a inpe zo em? A hna a tlin em? tih lam hi kan hlamchhiah a. A hmei a pain lem kan chang luih luih a, a tawpah kan in ei lo tawnleh lawi si a nih hi.

 Vai hoin kan ramah thawh sen loh hna an hmuh laiin kieni chu sorkar zem zen kan tum vek lawi  a. Sorkar atanga hamthatna engemaw kan dawn ve chang pawhin a zawh hma loh kan tlan char char a, kan ei zo a, a dang kan duh belh leh zel a, kan lung a awi thei chuang lo. Thenkhat lah politics-a ei hmuh tumin an phi buai nileng a.

Bhavan leh Hnamruna leh party office-a ni leng lenga hun va hmang thinte sawn eng nge an beisei le? Eng nge an duh ber ni ang le? Saw ta ni leng lenga hun va hman fo ai chuan taima takin hna thawk se an thawk chhuak nual tawh ngeiin a rinawm. Kei ngei pawhin hun engemaw ti chhung kha chu tuna ka duh loh ang hian ka lo awm tawh thin. Contractor nih vek kan tum a, politics kan khel a, khelh fuh kan tum vek a. A fuh vek vek chu an ding chhuak nghal awt awt reng a. Mahse mi zawng zawng a van neih theih si loh.

 Sorkarin pawisa a sem a, tihpun tum loin kan ei char char a. A tawpah kan ei zo a, a dang kan beisei leh a, min pek loh chuan kan vui a, kan tum bur a, sawiselna tur leh lungawilohna rinawt kan zawng a. Zoram hmangaih loin party hmangaih turin kan hotuten min zirtir a. Keini lahin ram chu ka hmangaih mahse ka ril a tam a ni kan lo tisek bawk a. Tunah phei chuan mi tam takin  politics khelh hi hausakna emaw kan titawh a. Kan intihhmuh sup sup a. Mahse a khel na zawng an hausa si lo. A nihna takah tlakranna mai a ni.

Kan thalai lehkhathiam tam takte hi chu an vanglai, an that lai hun zawng zawng hi sorkar hna zawn nan an hmang ral a. Sorkar hnain min daih si lo. A tawpah beidawng takin nupui/pasal kan nei a, chhungkaw din hnuah loh theih lohnain min nang ching a, kan that lai huna kan thawh duh loh kha thawh a lo ngaileh ta tho tho a. “Rahbi a tleu lak lawh tawh chuan...” tiin kan damchhung hun vai mistiri helper ni turin kan inpumpek tawp thin. A hma atanga lo zir daih tawh tur hi a nia. B.A. mistiri chu pawl thum pawh pass lo vai misitir ai chuan rem an hre fe zawng ang. M.A. mechanic chuan mahni hming pawh ziak thiam mang lo vai mechanic ai chuan a hlawhtling zawk ngei ang le. Luck thut tum ai chuan luck tura that lai huna kuthiam neih hi lehkhathiamte tih tur zawk a ni tawh.

A nihna takah chuan kan nulate pawh hian khawsak nawm ve deuhte hi an duh ve a. Hmanah kan thiannu pakhat chuan tihian a ti, “Kan chhungkua retheih tawh nak alaia rethei tur bawka pasal neih chu ka peih lo”. Biak in hi rethei chung pawha hlim dan tur inzirtirna hmun a ni ngawt lo. Ringtu chu a intodelh tur a ni a, taima takin hna a thawk tur a ni tih inzirtir nan i hmang thin ang u. Malsawmna tawngbaw khawpa hna kan thawh hi Pathianin min phut tlat. Kan chenna ramin a zir lo viau emaw, kan hrisel lo viau te a nih ngawt loh chuan khawsak harsa lutuk tur kan ni lo hrim hrim. Ringtu nih leh intodelh lo nih hi a zahthlak. Chutiang bawkin kristian nih leh thatchhiat hi thil inhmeh lo tak a ni.

Tlangvalte u, kan harhchhuah duh loh chuan kan nulate hian vai hausa pasalah min la neihsan zur zut dawn. Rethei tura pasal neih an duh bik lo. Hetianga kan tal vel mai mai chuan nakin lawkah keini, mipate ngei pawh hian vai hausa tlawnin an duh zawng tihsak huamin kan la intulut ruih ruih dawn a ni. Tunah pawh mi thenkhat chuan kan identity hralhin vai sumdawng lian kan intlawnsiak tan der tawh a nih hi. Engtiang khawp pawhin han do let chiam thin mah ila, min mamawhna aiin kan mamawhna a san zawk tlat chuan duapzula kan ni reng tho tho ang.

 “Bultanna tur ka nei lo” tiin iak iak suh. Mi hnuaia i thawk duh lo a nih pawhin mi thil zawrhsakin a inhlawh theih. Mahse vawi leh khatah hlawk nghal viau tum suh. Tlem tlemin inkhawl la, taima la, inren rawh. Bultanna tur dawn tumin i hun khawral mai mai suh ang che.

Ka thuziak tam zawk hi chu ka tih hnu vek, ka dai tawh ram a nih avangin huai takin ka sawi ngam a ni e. Intodelh tum tlat la, Taima takin hna thawk rawh.

Tunah I hun a intan chiah e...

Melvyn Hlawncheu